عبدالحسین تیمورتاش
یکی از معماران مدرنیزاسیون ایران عبدالحسین تیمورتاش ملقب به سردار اعظم بود. او تحصیلات خود را در سن پترزبورگ گذرانیده و علی القاعده باید به لشگر قزاق می پیوست.ولی تسلط او به زبان های روسی و فرانسه او را به وزارت خارجه کشاند.تیمورتاش بنا به تحصیلات عالی رتبه اش توانست با یکی از دختران خاندان قاجار ازدواج کند.وصلتی که ورودش به طبقه اشراف را در پی داشت. او شخصیتی تیزهوش،خستگی ناپذیر،با شهامت و سخنور با فن بیان فوق العاده بود.
تیمورتاش در دوران قاجار پست های مهمی نظیر والی کرمان و گیلان،نماینده مجلس،وزیر عدلیه و... داشت.ولی عمده ترقی او با ورودش به کابینه رضاخان به عنوان وزیر فوائد عامه شروع می شود.
هوش و ذکاوت و کاردانی تیمورتاش به شدت مورد علاقه رضاخان بود و رضاشاه در کارهای سیاسی او را دست راست خود می دید. شاه جدید ایران از طبقه پایین می آمد و به همین دلیل باید یک نفر می بود که آداب و رفتار پادشاهانه،نحوه نشستن و برخاستن،غذا خورن، رسم و رسومات زندگی در کاخ و خلاصه اشرافی را به او یاد می داد.تیمورتاش این وظیفه را تقبل کرد و وزیر دربار رضاشاه شد.
تیمورتاش به قدری به رضاشاه نزدیک شده بود.که شاه جدید ایران در بسیاری از جلسات می گفت:«قول تیمورتاش،قول من است».
دیگر همه می دانستند یکی از راه های ارتباط با پادشاه، تیمورتاش است. تیمورتاش به انگلیسی ها روی خوش نشان نمی داد ولی در عوض به دلیل سال ها زندگی در سن پترزبورگ و تسلط به زبان روسی رابطه حسنه ای با روس ها داشت.همین نزدیکی باعث شد تا انگلیسی ها فکر کنند تیورتاش با بلشویک ها سری سوا دارد.
بالاخره کاردانی تیمورتاش بلای جانش شد و در دی مای 1311 در میان بهت و ناباوری از مقامش عزل و بازداشت شد و مقام وزارت دربار به کل منحل شد.روایات مختلفی در خصوص چرایی سقوط تیمورتاش وجود دارد. عده ای او را عامل انگلیس و عده ای عامل روس خطاب می کردند.ولی هر دو اینها بعید به نظر می رسد. بلکه دلیل اصلی همان سناریو همیشگی سوء ظن دیکتاتور است.
دیکتاتور ها و شخصیت های صاحب قدرت مطلقه همواره از صعود بیش از اندازه ی وزیران خود خمشگین و هراسان می شوند. رضاشاه از اینکه سلسله خودش نتواند تداوم بیابد به شدت می ترسید و از آن جایی که ولیعهد سن و سال کمی داشت، احتمال نائب السلطنه بودن شخصیتی مثل تیمورتاش که یک سر و گردن از دیگر رجال نظیر فروغی،مصدق،مستوفی الممالک،پیرنیا بالاتر بود، داشت.
برخی افراد نیز شروع به توطئه علیه تیمورتاش کرده و او را در چشم شاه خراب می کردند.رئیس نظمیه مرتب گزارش می نوشت که تیمورتاش خود را هم ردیف و هم طراز رضاشاه می بیند.تعریف و تمجید رسانه ها و مطبوعات خارجی از تیمورتاش نیز به ظن و شبهه شاه راجع به داشتن سودای پادشاهی و سلطنت تیمورتاش می افزود.
سرانجام پس از دستگیری، با برگزاری چند دادگاه نمایشی و زدن اتهام هایی نظیر رشوه خواری، سوء استفاده از قدرت، فروش ارز دولتی در بازار آزاد، تیمورتاش به پنج سال حبس محکوم شد ولی عمرش به آن درازا نکشید و در سال 1316 در زندان مسموم شده و به قتل رسید.
تحقیق و گردآوری:گروه کارشناسی ایران سکه
خرداد 1401
پرسش کاربران