انقلاب مشروطه
چرا انقلاب مشروطه اتفاق افتاد؟
الایا ایها الساقی ادرکاسا و ناولها که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل ها
پرداختن به مسئله انقلاب مشروطه در قالب یک مقاله برای سایت فروشگاهی کار آسانی نیست و یک کار تخصصی در حد یک جلد کتاب است. ولی ما سعی می کنیم به طور خلاصه و در قالب مقاله ای چند دقیقه ای اصل مطلب را به عرض محترم برسانیم.
امواج روشنفکری و نوگرایی که از آغاز قرن نوزدهم وارد ایران شده بود به تدریج با خود افکار و اندیشه های نو و تازه ای را نسبت به حکومت و زندگی بشری به همراه آورد.این اندیشه ها عمدتا توسط منورالفکران(روشنفکران) و افراد باسواد و غالبا غرب دیده مطرح می شد. از جمله این افراد می توان به میرزا ملکم خان ناظم الدوله،میرزا آقاخان کرمانی،محمدعلی فروغی،سید حسن تقی زاده، سید جمال الدین اسدآبادی، طالبوف تبریزی، میرزا فتحعلی آخوندزاده، حاج میرزاحسین خان سپهسالار، و... اشاره کرد.
با گسترش اندیشه های نوین و روشنفکری در جامعه پدیده ها و تشکلات مختلفی در جهت فعالیت علیه سیستم حاکم تشکیل می شوند از جمله آنها می توان به انجمن های مختلفی که روز به روز تعدادشان بیشتر می شد اشاره کرد. انجمن کرمانیها، انجمن یهودیان، انجمن مخفی، کمیته انقلاب، انجمن اخوت، انجمن آدمیت،انجمن طلاب،انجمن دباغان، و... که غالبا فعالیت سیاسی داشته و از وضع موجود ناراضی بودند.
درست است که اصلاح طلبان آن روزگار (مشروطه خواهان) را نمی توان در یک دسته عامه قرار داد زیرا هر گروه گفتمان مخصوص خود را داشتند ولی در حالت کلی همگی آن ها در یک نقطه، مشترک بودند آن هم این بود که در مملکت اصلاحات باید صورت بگیرد. قدرت پادشاه باید محدود به قانون باشد،نوشتن قانون اساسی مستقل، جدایی دین از سیاست، تشکیل پارلمان، تقسیم شدن قدرت مطلقه پادشاه به سه قوه اساسی در کشور،انجام اصلاحات ارضی،تاسیس و تشکیل ارتش ملی، مطبوعات آزاد، استقرار آزادی بیان و... گوشه ای از خواسته های مشروطه خواهان بود.
این آرمان و اندیشه ها با گذشت زمان بیشتر و بیشتر در جامعه نمود پیدا می کرد تا اینکه تبدیل به یک موج شد و کل کشور را در برگرفت که ما امروزه این موج را با نام جنبش مشروطه می شناسیم.مشروطه خواهی در ایران در سال 1285 پیروز شد.با پیروزی مشروطه خواهان یک فضای باز سیاسی در کشور به وجود آمد.تعداد زیادی از کسانی که به دلایل سیاسی در زندان بودند آزاد شدند، قانون اساسی نوشته شد، برای اولین بار در تاریخ ایران مجلس شورای ملی تشکیل شد، تعداد مطبوعات از 6 فقره قبل از انقلاب به صد فقره بعد از انقلاب افزایش پیدا کرد. توجه به نام روزنامه ها و مطبوعات تازه تاسیس نشان از حال و هوای آن روزگاراست. روزنامه ترقی، وطن، بیدار، ندای وطن، امید، حقوق، صور اسرافیل نمونه یک مشت از خروار است.تمام این ها در سایه صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه اتفاق افتاد.ولی همان طور که در اول مقاله اشاره کردیم «عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل ها». مشروطه خواهی روز به روز با مشکلات و موانعی روبرو شد که آن سرعت برق آسای پیشرفتش کاهش پیدا کرده و دچار معضلات جدی شد.اولین مشکل مشروطه خواهان درگذشت مظفرالدین شاه با طبع و خلق و خوی نرم و به قدرت رسیدن محمدعلی شاه بود که بعد ها به یکی از سر سخت ترین دشمنان مشروطه تبدیل شد.
مشروطه خواهان چه کسانی بودند؟
مشروطه خواهی جزو اولین جنبش های آزادی خواهانه بود که در آسیا اتفاق افتاد.ولی مشروطه خواهان چه کسانی بودند به چه می اندیشیدند؟مشروطه خواهان را به سه دسته کلی از نظر آرمان و اندیشه می توان تقسیم کرد:
1-لیبرال دموکراسی: این دسته از مشروطه خواهان ملهم و متاثر از افکار و اندیشه های روشنفکری بودند که در طی 2 قرن گذشته در اروپا شکل گرفته بود.برخی از آنان ضد مذهب، برخی نیز دیندار بودند.خواسته های آنان روشن بود: حاکمیت قانون، پیشرفت اقتصادی و اجتماعی، تاسیس سازمان های اداری، آزادی و برابری زنان در حقوق اجتماعی، تاسیس پارلمان، ایجاد ارتش و...
این دسته از روشنفکران علاقه خاصی به آزادی مطبوعات داشتند و بعد از پیروزی مشروطه که موج تاسیس روزنامه و مجلات در ایران به راه افتاد و 6 فقره مطبوعات قبل انقلاب به 100 فقره بعد از انقلاب رسید این روشنفکران عمده تاسیس کنندگان این مطبوعات بودند. آن ها با بهره گیری از قدرت قلم و سواد اجتماعی خود مطالبی را می نوشتند که به سرعت در میان باسوادان و حتی بی سوادان جامعه گسترش می یافت.روزنامه های آدمیت،ترقی،ندای وطن،اتحاد جزو رادیکال ترین آن ها بودند.
2-چپ یا مارکسیسزم:با توسعه نظام سرمایه داری بعد ازانقلاب صنعتی در اروپا کم کم مخالفت های جدی با زیاده روی های سرمایه داری و سرمایه داران بوجود آمد که اوج آن را ما در انقلاب کبیر فرانسه مشاهده می کنیم.بعد از انقلاب، این افکار سقوط نکرده بلکه گسترده تر نیز شد و الهام بخش طبقه کارگر و مبارزینی شد که با سیستم حاکم مشکل داشته و از طبقه کارگر (ضعیف) جامعه بودند.
فرانسه،انگلیس،آلمان تبعید گاه انقلابیون روسی در آن زمان بودند. این مبارزین تبعید شده در آن کشورها با افکار و اندیشه های مارکسیستی آشنا شده و آن ها را با خود به روسیه می بردند.شرایط اختناق و خفقان حاکم بر کشور روسیه در آن زمان سبب گسترش سریع این افکار شد.در زمان مشروطه و قبل از آن تعداد زیادی از بازرگانان و تجار و کارگران آذری به قفقاز و آذربایجان امروزی می رفتند. همین مورد باعث آشنایی آن ها با افکار رادیکال چپ می شد و آن ها نیز با زندگی در آن مناطق و سپس ورود به ایران مروج این اندیشه ها می شدند. گفتمان و رادیکال آن روز به سرعت به گیلان نیز رسید. شاید برای همین است که در تبریز و مناطق شمال غربی ایران جنبش مشروطه بیشتر از دیگر نقاط کشور تبلور یافت.
عمده خواسته های این جریان در راستای عدالت خواهی و مقابله با استعمار و استثمار بود. هشت ساعت کار برای کارگران، تعدیل ثروت، ایجاد تشکل های صنفی و کارگری، اسراحت عمومی و اجباری یک روز در هفته برای کارگران، کاهش قدرت سیاسی و اقتصادی اشراف و ملاکان، برخورداری کارگران از حق اعتصاب و.. بخشی از آرمان ها و گفتمان این جریان بود.
3-اسلام گرایان: اسلام گرایان گسترده ترین گروه در انقلاب مشروطه را تشکیل میدادند. رهبری این جریان را آیت الله بهبهانی و آیت الله طباطبایی در دست داشتند. نگرش علما و روحانیون به مشروطه مختلف بود. عده ای از آن ها از مشروطه طرفداری کرده و عده ای نیز مخالف بودند ولی اکثریت آن ها موضعی معتدل و میانه را انتخاب کردند. دلیل میانه روی اکثر روحانیون عدم مغایرت آن با تعالیم دینی و اسلامی بود. رفع ظلم، محدودیت قدرت حکام مستبد قاجار، ایجاد عدالت خانه، استیفای حقوق مردم،تامین استقلال کشور از دولت های اجنبی (روس و انگلیس)، محترم شمردن مالکیت و... تمام این ها نه تنها منافاتی با اسلام نداشت بلکه با روح عدالت خواهی اسلام نیز منطبق بود. ریشه دار بودن مذهب در جامعه ایران و مسلمان بودن اکثریت مردم آن روزگاران، این واقعیت را ایجاب می کرد که روحانیون نیز به عنوان نماد دین و مذهب اگر هم با آن موافق نباشند لااقل مخالفت نکنند.که همین امر هم شد. و ما در انقلاب مشروطه شاهد طیف عظیمی از مشروطه خواهان مسلمان هستیم.
تحقیق و گردآوری:گروه کارشناسی ایران سکه
خرداد 1401
پرسش کاربران