ساز دوزله
در میان ساز های بادی میتوان به ساز دوزله اشاره کرد. این ساز بادی از ساز های محلی کشورمان است که یک زبانه و دو دهانه دارد که با یکدیگر نواخته میشوند. این مورد باعث میشود صدای ساز بسیار قوی و مضاعف باشد و صدای اصلی بسیار برجسته شود.
در مناطق مختلف کشور از ساز دوزله استفاده میشود که در هر منطقه با نام متفاوتی شناخته میشود. در لرستان دو نی ، در جنوب خراسان دو سازه ، در هرمزگان جفتی و در کرد های خراسان هم به آن قوشمه میگویند.
نحوه نواختن ساز دوزله به این صورت است که با سه انگشت میانی هر دو دست ، سوراخ های روی ساز گرفته میشوند و با دمیدن از طرف زبانه به ساز ، صدا تولید میشود. با انگشت های شست هر دو دست هم ساز را نگه میدارند.
در کتاب مروج الذهب ، مسعودی به نقل از ابن خرداد به سازی که یک نی دو لوله دارد اشاره میکند.
فارابی دوزله را مزمار المثنی یا مزدوج نامیده است و عدهای هم به آن لقب دو آهنگ دادهاند.
خالو قنبر یکی از نوازندگان این ساز که اهل میناب است ، داستان جالبی در مورد این ساز دارد. وی میگوید (( یک نی تنها بنالد ، صدایش تنهاست ، خالی است اما اگر صدایش با جفتش همراه شود ، مثل عاشق و معشوق کامل میشوند. یکی برای دیگری ، غم و هجرانی اش را مینالد و دیگری دنبالش میکند. این ها جفتی هم هستند. این دو نی صدایش مثل هم است ، مثل دو خواننده که در کنار هم بخوانند.)) این موضوع دلیل اصلی نامگذاری دوزله در هرمزگان به جفتی است.
ساز دوزله دو جز دارد: زبانه و لوله صوتی.
طول زبانه در حدود 5 سانتی متر است و از جنس نی باریکی میباشد که بخشی از روی آن را در امتداد طول نی برش میدهند. دو زبانه این ساز باید کاملاً با همدیگر ، هم صدا شوند ، در غیر این صورت نوازنده زبانه را جلو و عقب می برد تا زبانه ها با هم جفت شوند و یک صدا از آنها بیرون بیاید. در گناباد خراسان رضوی به زبانه ، سوک میگویند.
لوله صوتی از جنس استخوان بال یا پای شاهین است و البته از درنا ، نی و فلز نیز میتواند باشد. صدای جنس استخوانی آن بسیار زیباتر است. این قسمت از دوزله 5 الی 7 عدد سوراخ دارد ، طول آن حدود 22 سانتی متر و قطر آن 2 سانتی متر میباشد. سوراخ های دوزله با فاصله برابری از هم ایجاد میشوند و با گرفتن هر دو سوراخ ، یک نت نواخته میشود.
در هرمزگان تعداد سوراخ ها متفاوت است و 14 عدد میباشد. در این منطقه که به آن جفتی میگویند ، ساز از دو ساقه نی با هفت بند ساخته میشود. برای چسباندن نی ها به همدیگر از موم عسل و خوس ( بفته محلی ) استفاده میکنند.
در خراسان رمضان عزیزی ، علی آشوری و خان محمد و در هرمزگان قنبر احمد راستگو معروف به خالو قنبر و در ایلام مراد نهاوندی از نوازندگان معروف ساز دوزله در کشور میباشند.
تحقیق و گردآوری:گروه کارشناسی ایران سکه
تیر 1401
پرسش کاربران