پته دوزی
پته دوزی، جلوهای دیگر از هنر است که زیبایی نقش و نگارهای آن با لطافت ذاتیاش همراه میشود. همین امر سبب دوچندان شدن ارزش و مقبولیت آن است. هنر پته دوزی، یکی از هنرهای دستی با اصالت ایران زمین به شمار میرود. بعضا این هنر ناب را با نامهای سلسله دوزی و یا فطه دوزی نیز میشناسند.
پته دوزی؛ یک هنر دستی
هنر پته دوزی ایرانی که امروزه، شهر و استان کرمان مهد آن است؛ یکی از صنایع دستی و سوغاتی های ارزنده این شهر محسوب میشود. نقش و نگارهای چشم نواز دوخته شده، رنگهای پر شور و ذوق، آب دوزیهای ظریف، لمس لطافت پارچه و دوخت منسجم و همه ظرافتهای ایجاد شده در آن، توسط هنر دست پدید آمدهاند. دوخت کاملا دستی و سنتی این صنایع هنری، زیبایی و ارزش آن را نزد هنردوستان و علاقهمندانش دو چندان میکند.
ماهیت پته دوزی
پت، در زبان و در فرهنگ نامههای پارسی زبانان، به معنای پشم و موی بز است. همچنین این واژه در معنای نخ ریسیده شده از پشم نیز تعبیر شده است. پبنابراین نام این محصولات اشاره به جنس شاکله اصلی آنها دارد.
این پارچهها، توسط نقوش و گلدوزیهایی منقش میشوند که از نخهای کرکی و پشمی دوخته شدند. پته دوزیهای دوخته شده توسط دستان هنرمند زنان کرمانی و سایر مناطق دوستدار این هنر، معمولا به نقشها و جلوههایی نظیر گل، پرنده، بته جقه، نقش ترنجدار، ترمه و طرحهای هندسی زیبا مزین هستند.
بطور کلی پته دوزی، به عنوان یکی از صنایع دستی و منسوجات زینتی و کاربردی، تلقی میشود. میتوان گفت این محصولات حاصل هنر دست هنرمندان، با پهن شدن بر روی بسیاری از سطوح در پیرامون ما، جلوههای بصری زیبایی را به وجود میآورند. احتمالا همه ما برخی از آنها در قالبهای مختلف دیدهایم. از جمله در؛
- رومیزیها
- سجادهها
- جای قرآن
- روتختیها
- تابلوهای تزئینی
پته دوزیها ممکن است بطور تمام زمینه، گلدوزی و نقش دوزی شوند. همچنین ممکن است بخشی از پس زمینه آنها به این طریق تزئین شود. این محصولات شامل دو قسمت زمینه و دوخت، با دو بافت متفاوت هستند.
به زمینه آنها، اصطلاحا شال یا عریض هم میگویند. قسمت رودوزی شده و یا اصطلاحا نقوش دوختی آنها از جنس ریس است. این بخش بر روی زمینه پیاده سازی میشوند. منظور از ریس، در واقع همان نخ مخصوص این دوختهاست که از انواع دستریسی شده و یا ماشینی کرک و پشم به دست میآید.
یک نمونه از صنایع دستی زیبای پته دوزی
هنری با سابقه دیرینه
هنری که امروزه با نام پته دوزی شناخته میشود، سابقه و پیشینهای دیرینه در ایران دارد. نام و نشانههایی از این هنر در سفرنامه شاردن، جهانگرد و تاریخ نویس معروف اروپایی، به چشم میخورد. طبق این تاریخنامه، در دوره صفوی، پته دوزی ببن ایرانیان، رونق و محبوبیت بسیار بالایی داشته است.
بنا به شواهدی تاریخی؛ این منسوجات هنری در دوره افشاریه نیز مورد پسند بودهاند؛ تا حدی که نادرشاه لباسهای پته دوزی شدهای داشته که به پته نادری معروف بودند.
اولین و قدیمیترین پته دوزی شناخته شده، به حدود 150 سال پیش نسبت داده می شود که مربوط به دوره قاجار است. فرج الله کرمانی و میرعلی کرمانی، از جمله اشخاصی بودهاند که با سابقه درخشان، نقش بهسزایی در گسترش و پیشرفت این هنر در قرن سیزدهم هجری داشتهاند.
یکی از نمونههای معروف تاریخی این دوختها، به عنوان پوشاننده مقبره شاه نعمت الله ولی در کرمان به شمار میرود. این نمونه در ابعادی بزرگ دوخته شده است. این پته روزی، یکی از نفیستری آثار این هنر، به شمار می رفت. نوع آن، در بین انوع سوزنی تقسیم بندی میشد و زمینهای روشن و کرمی رنگ داشت که با گل افشانهای ریز نقش و بوته جقههای زیبا کامل شده بود.
همچنین از دیگر نمونههای پته دوزی در دوران معاصر، میتوان بقچه منتسب به فرج الله کرمانی را نام برد. این اثر منسوب به تاریخ 1280 هجری قمری است.
پته شاه نعمت الله
تحقیق و گردآوری:گروه کارشناسی ایران سکه
تیر 1401
پرسش کاربران