سماور
شاید با شنیدن نام سماور، نوستالژیهای زیادی برای اکثر ما تداعی شود. چرا که عمر این وسیله پرکاربرد و محبوب خانوادههای ایرانی، با عمر ما هم مطابقت دارد. سماور وسیلهای نسبتا با سابقه و آنتیک به شمار میآید. اما با این وجود، تا همین چند سال پیش هم رونق و آب و تاب خودش را در خانهها داشت.
حتی همین الان هم هستند کسانی که همچنان سماور را در خانه خود روشن نگه داشتهاند و معتقدند که هیچ چایی بهتر و خوش دمتر از چای سماور نمیشود. بنابراین هنوز هم هیچ وسیله جایگزین وجدیدی؛ چه کتری و فلاسک و چه چای سازهای برقی امروزی، نتوانستهاند به کلی جای سماور را بگیرند.
یک نمونه سماور با رنگی درخشان
تمام کسانی که لذت نوشیدن چای سماور را تجربه کردهاند، در یک موضوع هم نظر هستند؛ و آن هم این است که هیچ چایی به این اندازه داغ و لب سوز نمیشود. در واقع مزیت و برتری سماور نسب به سایر وسایل چای و نوشیدنی سازهای دیگر، دمای بالاتر و ماندگارتر آب جوش آن است. اما چه چیزی باعث میشود تا آبی که سماور به جوش میآورد، تا این حد داغ باشد؟ ضمن اینکه داغی آب جوش آن تا ساعات طولانی درون سماور ماندگار خواهد بود.
سماور همیشه داغ و جوشان
علت اینکه آب درون سماور همیشه داغ است و حرارت خود را حفظ میکند، در عملکرد این دستگاه نهفته است. این وسیله به ترتیب از پایین به بالا شامل قسمتهای کعب یا پایه، شبکه و جا زغالی، بدنه، شیر، میل و صراحی، بخارکش و بادگیر است.
اجزا و قسمتهای مختلف سماور
شیوه کارکرد سماور به این شکل است که زغال درون جازغالی شبکه میسوزد. گرمای آزاد شده از این قسمت وارد تنوره میشود. تنوره یک استوانه باریک است که در مرکز تنه یا بدنه سماور بطور قائم قرار گرفته است. نقش این قسمت، انتقال حرارت حاصل از سوختن زغال، به آب درون مخزن بدنه است. اینگونه آب به جوش میآید.
با سوختن تدریجی زغال درون جازغالی، همواره حرارت لازم از طریق تنوره به آب منتقل خواهد شد و آن را در دمای جوش و حتی بالاتر نگه میدارد. بخارکش تعبیه شده در سقف بدنه سماور، بخار اضافه را خارج کرده و از تراکم بیش از حد آن در سماور جلوگیری میکند.
نقش ساختار مشبک شبکه در پایین، و بادگیر در بالای سماور، رساندن اکسیژن لازم برای تامین حرارت است. این ساختارها به طرزی تعبیه شدند که اکسیژن کافی را به زغال و تنوره برسانند. البته در انواع جدیدتر و امروزی سماورها، برق و یا گاز، جای زغال را پر کردهاند. بنابراین دیگر سوخت آنها از زغال تامین نمیشود.
سماور از دیروز تا امروز
زادگاه سماور کشور روسیه و محصول قرن نوزدهم (1820) است. فئودور لیسیتسن، سازنده روس سماور، درپی رونق و محبوبیت یافتن چای در روسیه، این وسیله را در شهر تولای این کشور به مرحله ساخت و معرفی رساند. تا پیش از آغاز سده 1900، این شهر به مرکز و و مهد سماور تبدیل شد و حداقل دارای چهل کارخانه سماور سازی بود. همین موضوع سبب صادرات سماور به سایر نقاط جهان و شهرت جهانی آن شد.
سماور نخستین بار در زمان ناصرالدین شاه پا به ایران گذاشت. این وسیله ابتدا از طرف پادشاه فرانسه به ناصرالدین شاه پیشکش شد. بنابراین؛ ابتدا یک وسیله سلطنتی در دربار شاه قاجار محسوب میشد اما رفته رفته وارد خانههای مردم نیز شد.
اولین سماور ایرانی به دستور امیرکبیر و به دست یک دواتگر اصفهانی پدید آمد. جالب است بدانید که از همان وقت، سماور سازی در زمره صنعت دواتگری ایران برشمرده میشود. این صنعت پیشینه و سابقه طولانی و درخشان در ایران دارد.
اوج رونق و رواج سماور سازی را میتوان به دوره فراوانی ورشو در ایران نسبت داد. از آغاز واردات و تجارت قابل توجه ورشو در ایران، این صنعت نیز رو به رشد گذاشت.
وقتی محبوبیت و تقاضای سماورهای ورشویی، به طرز چشمگیری در بین مردم افزایش پیدا کرد؛ ساخت این وسایل، دیگر محدود به انواع ورشو آنها نمیشد. بلکه به تدریج سماورهای ساخته شده از سایر فلزات مثل برنج، پا به بازار گذاشتند. امروزه نیز سماورها در ابعاد و اشکال مختلف، برای سلیقههای مختلف ساخته میشوند.
سماور، امروز علاه بر کاربرد روزمرهاش، به عنوان وسیلهای دکوری و تزئینی در خانهها دیده میشود که نشان از محبوبیت و اعتبار آن در فرهنگ ما ایرانیان دارد. این وسیله یادگار و نمادی از قهوه خانهها، مجالس و محافل دلپذیری است که در خیلی از کشورهای جهان معاصر وجود داشتند.
تحقیق و گردآوری:گروه کارشناسی ایران سکه
تیر 1401
پرسش کاربران