طلا کوبی
طلاکوبی یک رشته هنری اصیل و سنتی ایرانی به شمار میرود. این حرفه، هنر تزئین وسایل زینتی با استفاده از رشتههای نازک طلا است.
امروزه حکاکی با طلا و نقره را روی فولاد انجام میدهند که به آن طلا کوبی یا نقره کوبی گفته میشود. همچنین این کار به زرکوبی و مطلا کاری هم شهرت دارد.
هنر ارزنده و زینت بخش طلا کوبی
مراحل طلا کوبی
یک هنرمند طلاکوب، با نهایت مهارت و ظرافت آثار دست خود را طی چند مرحله خلق خواهد کرد. هر کدام از این مراحل، به تنهایی در حوصله توضیح است.
1 - مرحله اول: شیار زنی روی ورق فولادی
در ابتدای امر، با تیغه فولادی بسیار محکم و آب دیده، شروع به ایجاد خطوط موازی روی شی مورد نظر میکنند. این خطها میبایست از سه جهت روی کار انداخته شوند.
2 - مرحله دوم: ایجاد طرح مورد نظر
طرح مورد نظر با استفاده از کاربن، بر روی زمینه کار و یا ورق مورد نظر نقش خواهد بست. این طرح زمینه الگوی نقشهای طلاکاری شده خواهند بود.
3 - مرحله سوم: کوبیدن طلا
در این مرحله میلههای فلزی از جنس طلا و یا نقره که به ظرافت یک تار موی سر در آمدهاند، بر روی سطح کوبیده میشوند. برای این کار مهارت خاصی لازم است تا با کوچکترین اشتباهی میلهها منقطع نشوند. لازمه این کار اسفاده از چکشی مخصوص است که یک سر آن معمولی و سر دیگر مجهز به الماس باشد.
4 - مرحله چهارم: یشم کوبی
جلوه و شاکله اصلی یک اثر طلا کوبی شده در مرحله پایانی آن شکل خواهد گرفت. این مرحله جلا دهنده یک اثر زیبای طلاکوبی شده است.
تاریخچه طلا کوبی
سر منشأ هنر طلا کوبی به مناطق خراسان، سمرقند و افغانستان بر میگردد. این هنر در دوره صفویه به اوج پیشرفت خود رسید. قدمت این هنر نیز ریشه در حدود هزار سال قبل دارد. فلز کاران ساسانی و رومی از دیرباز دستی بر آتش این مهارت هنری و تکنیک تزئینی داشته اند.
در دوران پس از اسلام میتوان گفت صنعت فلز کاری به طور کامل در اختیار فلز کاران مسلمان بود. این تکنیک نقش بسزایی در پیشرفت فلز کاری اسلامی ایفا کرد.
پس از ابداع و رونق این هنر، آثار خلق شده آن بر روی اشیای دیگر به خصوص ظرفهای برنجی که نیز به کار برده شد؛ تا حدی که میتوان بیان داشت اهمیت و اعتبار صنعت ساخت ظرفهای برنجی، با گسترش هنر و تکنیک فلز کوبی به طور کلی متحول شد.
طی قرن ششم، این هنر در اوج رونق و شکوه خود دنبال شد. طلاکوبی در اوج درخشش خود طی قرن ششم، در تزئین نفیسترین آثار به جای مس استفاده میشد. این هنر در نیمه قرن ششم هجری در شهرهای مختلف ایران و سایر شهرهای اسلامی نظیر موصل به کمال خود رسید. برای اجرای طرحها و تکنیکهای طلا کوبی، از فلزاتی چون طلا، نقره و مس استفاده میشده است.
نقره کوبی، دیگر حرفه مشابهی بود که متاثر از شکوفایی طلا کوبی شکل گرفت. هنر نقره کوبی روی ظرفهای فلزی، از شهر هرات، مرکز ایالت خراسان آغاز و به دیگر نقاط ایران رسید.
کارگاههای فلز کوبی تا سال 617 هجری قمری به اوج عظمت و شکوفایی خود رسیدند، یعنی درست در زمانی که چنگیز مغول و سپاهش به شهرهای خراسان حمله کردند. بنابراین این تکنیک با مهاجرت صنعتگران بر اثر حمله مغولها به غرب و یا صادرات وسیلههای فلزی، به سرزمینهای غربی انتقال پیدا کرد. در قرن هفتم هجری قمری تعدادی از مراکز فلز کوبی به منطقه آناتولی، سوریه و مصر انتقال یافت.
در قرنهای هشتم و نهم هجری قمری، فن طلا کوبی و نقره کوبی بر روی مفرغ (آلیاژ برنز) به شکوفایی رسید. از طرفی با به کمال رسیدن هنر مینیاتور پردازی که تقریبا بطور همزمان شکل گرفت، طرحهای بسیار زیبا و ظریفی در اختیار این هنر قرار گرفت.
یک جعبه نفیس طلا کوبی شده
فلز کوبی از همان بدو ظهور به دو روش مفتولی (سیمی) و ورقهای انجام میشد. در روش اول بر روی شیارهای ایجاد شده و چکش کاری آنها از مفتولهای فلزی استفاده میشد. در روش دوم از ورقه فلزات برای چکش کاری استفاده میشد که گاهی این ورقهها پیش از کوبیدن به شیوه قلم زنی تزئین میشدند.
از دیرباز برای تزئین زرهها، مهمیزها (آهن پاشنه اسب سوار که از آن برای به حرکت در آوردن اسب استفاده میشد)، دسته چاقو، شمشیر و... از هنر طلا کوبی استفاده میکردند.
در گذشته طلا کوبی علاوه بر فولاد، بر روی فلزاتی چون برنج، مس و مفرغ رایج بوده است. امروزه نیز هنرمندان ایرانی به خصوص در شهرهای اصفهان و تهران آثار زیبایی را روی فلز فولاد خلق میکنند که طرفداران و علاقه مندان زیادی را در داخل و خارج کشور دارند.
از اساتید برجسته هنر طلا کوبی میتوان استاد عبدالقیوم بیانی را نام برد که در بازار مسگرهای اصفهان با نام استاد شرافت معروف است. ایشان هنرمندی افغان است که از افغانستان به ایران مهاجرت کردهاند و در حال حاضر ساکن اصفهان هستند.
تحقیق و گردآوری:گروه کارشناسی ایران سکه
تیر 1401
پرسش کاربران