موزه ملی ایران
در کشور ایران موزه های مختلفی در بخش های متفاوتی وجود دارند. در بین موزه های سراسر کشور ، موزه ملی ایران مهمترین موزه کشور است. این موزه از نظر تاریخی نیز قدیمیترین موزه تأسیس شده در ایران میباشد و از طرفی هم بزرگترین موزه در کل ایران میباشد. بنابراین میتوان گفت که این موزه جایگاه خاصی در بین سایر موزه های کشور دارد. موزه ملی ایران دارای دو ساختمان مجزا است که در هر یک از این ساختمان ها آثار متفاوتی در معرض نمایش قرار داده شدهاند. این دو ساختمان با نام های موزه ایران باستان که آثار مرتبط با دوران پارینه سنگی قدیم تا دوره پیش از اسلام و موزه دوران اسلامی با آثار مرتبط با باستانشناسی و هنر دوران اسلامی را در معرض دید عموم قرار دادهاند.
مرتضی قلی هدایت ملقب به مرتضی قلی صنیعالدوله نخستین فردی بود که در ایران برای ساخت مکانی برای نگهداری عتیقهجات و آثار تاریخی ابراز علاقه کرد. او در فکر ساخت مکانی به نام موزه بود ، جایی که در آنجا از اشیاء قدیمی و تاریخی نگهداری شود و همچنین کاوش های تاریخی در آنجا صورت بگیرد منتهی وی به مقصود خود نرسید.
موزه ملی یا موزه معارف نخستین موزهای بود که در کشور ما تأسیس شد. این موزه در تاریخ 1295 هجری شمسی و در یکی از اتاق های بزرگ وزارت معارف که در سمت شمال ساختمان مدرسه دارالفنون قرار داشت ، شروع به کار کرد. در این موزه در حدود 270 شی تاریخی قرار داشت که بیشتر مربوط به موارد سفالی ، سکه ، شیشهای ، مهر ، لوازم چوبی ، کتاب ، مفرغی ، سلاح های قدیمی و منسوجات بود و یا توسط مردم اهدا شده بود و یا کارمندان اداره عتیقهجات آنها را جمعآوری کرده بودند. اشیای موزه ملی در سال 1304 به تالار آئینه کاخ مسعودیه منتقل شد.
فرانسوی ها که از سال 1276 در کشور ما به باستانشناسی مشغول بودند ، در سال 1306 امتیاز باستانشناسی آنها لغو شد ولی همچنان اجازه حفاری و باستانشناسی در شوش برای آنها وجود داشت. کشور ما هم از آن سالها نسبت به تأسیس موزه و کتابخانه ملی بسیار رغبت داشت و به همین دلیل هم امتیاز این کار به فرانسویها داده شد. با دستور رضا شاه ، در 21 اردیبهشت 1308 معمار فرانسوی ، آندره گدار ، برای ساخت یک موزه در کشور با گروه خود وارد کشور شد. در نهایت در سال 1316 ساخت این موزه به پایان رسید و در آن سال نیز برای بازدید عموم افتتاح شد.
معماری و نمای ساختمان موزه ایران باستان کاملاً با تاریخ و هنر کشور ما مرتبط است. سردر ورودی موزه ایران باستان به سبک نمای ایوان کسری ساخته شده است. ایوان کسری در دوره ساسانیان نام کاخی در پایتخت آن یعنی شهر تیسفون بود. حتی آجر های آن نیز کاملاً از دوره ساسانی برداشته شده است و به رنگ سرخ میباشد.
بنای موزه را آندره گدار به همراه ماکسیم سیرو از کاخ کسری طراحی کردهاند و طراحی موزه کاملاً براساس این کاخ میباشد. ساخت موزه از سال 1314 آغاز شد و پس از دو سال در سال 1316 به پایان رسید. عملیات ساختمانی موزه در طول این دو سال بوسیله حاج عباسعلی معمار و استاد مراد تبریزی تکمیل شد و در سال 1316 هم افتتاح شد.
موزه ایران باستان آثار بسیار منحصر به فردی دارد. این آثار به ترتیب قدمت آنها در موزه قرار گرفتهاند ، یعنی هر چه که جلوتر برویم از قدمت آنها کم میشود. آثاری که از زمان های پارینهسنگی که جزو کهنترین دوران است تا آثاری مربوط به دوره ساسانیان. کهنترین شی از زمان پارینهسنگی از جنس کوارتز یا در کوهی میباشد که از رودخانه کشف رود در شرق مشهد یافت شده است و بیشتر از یک میلیون سال قدمت دارد. این نشان میدهد که انسان های اولیه در آن زمان در فلات ایران حضور داشتهاند. همچنین آثاری مانند دربند و گنج پر استان گیلان و شیوه تو مهاباد جزو مجموعه های قدیمی موزه میباشند که قدمتی ما بین 700 تا 200 هزار سال دارند.
از اقوام آریایی نیز در این موزه آثاری وجود دارد. قانون حمورابی ، نقش های نمادین مهرها ، تدفین های جنینی شکل در تابوت های قیر اندود شده ، کتیبه های دوران هخامنشیان ، آثار دوران ساسانیان و اشکانیان و بسیاری دیگر از آثار مختلف در این موزه کنار هم گرد آمدهاند. یکی از ارزشمندترین آثار موزه ایران باستان ، اثر مرد نمکی است که از معدن نمک چهرآباد زنجان کشف شده است.
آثار دوره های پارینهسنگی میانی و پسین قدمتی بین 12 هزار تا حدود 200 هزار سال دارند. دوره پارینهسنگی همزمان با حضور انسان نئاندرتال در ایران میباشد. از این زمان آثاری نظیر سنگ آتش زن و بقایای جانوران مربوط به فلات های زاگرس و مرکزی ایران در معرض نمایش است. در این سالن شما میتوانید دندان آسیای کوچک انسان نئاندرتال را که قدیمیترین اثر یافت شده (پیدا شده در غار وزمه) در مورد انسان است را مشاهده کنید.
در زمان پارینه سنگی جدید انسان هوشمند امروزی گسترش یافت. در این دوره ابزار های استخوانی و تزئینات شخصی مانند دندان حیوانات ، آویز صدفی و ... ساخته شد. از این اشیاء نیز در موزه وجود دارد و در معرض دید میباشد. زمان فرا پارینهسنگی ابزار های ترکیبی ساخته شد و از طرفی ذخیره سازی مواد خوراکی انجام میگرفت. از آثار این دوره نمونه هایی هستند که از غار «علی تپه» مازندران ، غار «سلم» ایلام و غیره در معرض نمایش هستند.
از دوره روستانشینی و نوسنگی هم آثاری وجود دارد. آثاری مانند کهنترین خشت ایران از تپه گنجدره ، کهنترین پیکر های گلی انسان و حیوان و چندین مورد دیگر از این دوره میباشند. آثار سفالی ، ظروف سنگی ، مهرها و اشیاء مرتبط با ریسندگی مانند سردوک از دیگر آثار این دوره هستند که در معرض دید عموم در موزه قرار دارند.
از زمان و دوره مفرغ نیز آثاری هست. آثاری نظیر ادوات جنگی ، زین اسب ، پیکر های انسانی و حیوانی ، اشیاء تزیینی مانند سرگل ، سر سنجاق ، بازوبند ، گردنبند و ... که مرتبط با دوره مفرغ میباشند.
دوره آهن نیز دارای آثاری در موزه است که مربوط به الگو های آیین تدفین است. این دوره ما بین عصر مفرغ و امپراطوری هخامنشی میباشد. در این الگوها معمولاً اشیا قدیمی نیز تدفین میشده است.
این آثار تنها بخشی از آثار موزه ایران باستان هستند. به دلیل فضای کم موزه ، بسیاری از آثار در خزاین موزه نگهداری میشوند که قابل دید عموم نیستند. فضای کم موزه به خاطر حجم آثار و اکتشافات آن زمان است و به همین دلیل نیز امروزه بسیاری آثار در خزانه ها نگهداری میشوند.
تمامی آثار موزه ایران باستان هویت دارند و دارای شناسنامه هستند. این مورد در مقایسه با بسیاری از موزه های مطرح دنیا موردی خاص و جالب است و به همین علت هم اهمیت آن را دوچندان میکند. اکثر آثار این موزه از طریق علمی و با مشخصات تاریخی آنها کشف شدهاند و به همین علت هم شناسنامه دارند.
یکی دیگر از موزه های موزه ملی ایران ، موزه دوران اسلامی است. بنای موزه در سال 1323 هجری شمسی و با الهام گرفتن از کاخ ساسانی نیشاپور شروع به ساخت شد. ساخت موزه در محوطه موزه ملی ایران انجام گرفت و در نهایت در سال 1329 این موزه با مساحتی در حدود 4000 مترمربع و در 3 طبقه احداث شد. این ساختمان برای تأسیس موزه دوران اسلامی تجهیز شد و در سال 1375 هجری شمسی افتتاح گردید. تیر ماه سال 1385 موزه برای یک سری بازسازی و بازنگری در بخش های مختلف موزه تعطیل شد و پس از حدود 9 سال در سال 1394 دوباره بازگشایی شد.
موزه امروزی دارای 3 طبقه است که در طبقه همکف سالن اجتماعات و سالن نمایشگاه های موقت واقع شده است. در دو طبقه بعدی ، اشیا و آثار مختلف برای بازدید قرار داده شدهاند و نحوه بازدید نیز از طبقه دوم به اول میباشد. طبقه دوم مجموعه شامل 3 تالار به نام های ایلخانی ، سلجوقی و صدر اسلام میباشد و طبقه اول نیز شامل تالار های قرآن ، تیموری ، صفویه ، افشاریه ، زندیه و قاجاریه است.
از مهمترین آثار طبقه دوم این موزه میتوان به مواردی نظیر کتاب دستور اللغه ( قدیمیترین نسخه خطی تاریخدار این تالار ) که به سال 557 هجری قمری تعلق دارد و قطعه پارچه ابریشم « دورو » که قدیمیترین پارچه تالار است که در آن نقش های تزیینی ساسانی نیز قرار دارد ، اشاره کرد. همچنین یکی از باارزشترین نسخه های خطی این موزه به کتاب مسالک و ممالک اثر ابواسحاق ابراهیم بن محمد فارسی اصطخری مشهور به « کرخی » متعلق است.
در طبقه اول تکه پارچهای بسیار زیبا قرار دارد که در آن آیات قرآنی با خطوط نسخ ، کوفی ، غبار و ثلث نوشته شده است و برای آن از قلم های طلا ، لاجورد ، شنگرف و زعفران استفاده شده است. پیراهن معروف به فتح یا آیه الکرسی نیز جزو نمونه خط های مهم این تالار میباشد.
ظروف چینی دوره شاه عباس صفوی که به مهر خود شاه ممهور میباشند نیز جزو آثار این طبقه هستند.
در فضای زیر گنبد مرکزی طبقه اول موزه ، با محوریت تالار قرآن چیدمان و درست شده است. این قرآن ها بسیار نفیس و باارزش هستند. یکی از آنها قرآن بزرگ و نفیس « بایسنقر میرزا » میباشد که در مرکز تالار قرار گرفته است. این قرآن را نادرشاه از هرات به قوچان آورد و همیشه هم در لشکر وی حمل میشد. تعدادی از ورق های این قرآن در آتش سوخته است و تعدادی هم امروزه در موزه نگهداری میشوند.
آدرس موزه: خیابان امام خمینی، ابتدای خیابان سی تیر، خیابان پروفسور رولن، شماره یک
زمان بازدید: همه روزه شش ماهه اول سال از ساعت 9 الی 19 و شش ماهه دوم سال از ساعت 9 الی 17 به جز ایام تعطیل رسمی
شماره تماس: 6-021667702061
تحقیق و گردآوری: گروه کارشناسی ایران سکه
بهمن 1401
پرسش کاربران