پدر سکه شناسی ایران
سید جمال الدین ترابی طباطبایی در پنجم اردیبهشت 1304 خورشیدی در محله مهاد مهین تبریز زاده شد. وی تحصیلات ابتدایی خود را در دبستان تمدن تبریز آغاز نمود و دوره متوسطه را در دبیرستان های رشدیه و فردوس تبریز به پایان رسانید. تحصیلات دانشگاهی ایشان در رشته تاریخ ، جغرافیا و علوم تربیتی از سال 1326 تا 1330 در دانشسرای عالی تهران گذشت. بعد از به اتمام رساندن تحصیلات و دریافت رتبه یک دبیری در وزارت فرهنگ استخدام شد و سالهای طولانی در شهرهای ساوه و دامغان تدریس نمود. بعدها به تبریز منتقل شد و از سال 1340 خورشیدی در دانشسرای مقدماتی پسران و دختران و دبیرستان های دهخدا و ایراندخت تبریز به آموزش علوم اجتماعی، زبان فرانسه و رسم فنی مشغول شد. استاد ترابی در گروه تاریخ دانشگاه تبریز به تدریس سکه شناسی پرداخت و تجربه ها و دانسته های خود را در قالب دروس دانشگاهی به نسل های بعد منتقل کرد. ایشان همواره به حق بر این باور بودند که اندوخته علمی و معنوی را نبایستی با خود به گور برد. در سال 1337 مامور ایجاد و تدوین موزه آذربایجان شد و تا سال 1340 نیز به عنوان رییس موزه فعالیت می کرد. وی در سال 1346 به عنوان کارشناس آثار باستانی و فرهنگ عامه به وزارت فرهنگ و هنر منتقل شد و برای دومین بار تا سال 1352 در سمت رییس موزه آذربایجان به خدمت پرداخت. سپس تا سال 1357 در سمت رییس اداره باستان شناسی و فرهنگ عامه آذربایجان شرقی به خدمت پرداخت تا بازنشسته شد. در دوران بازنشستگی برخلاف بسیاری از ما بسیار پرانگیزه تر و با جدیت بیشتر به کارهای فرهنگی هنری از جمله در زمینه سکه پرداختند و تعدادی کتاب هم در این زمینه نگاشته و مجموعه آثار خود را گسترش دادند. استاد ترابی در معرفی و شناسایی سکه های ایرانی بیشترین نقش را داشته و اعتقاد داشت که ایران به لحاظ سکه شناسی رتبه نخست دنیا را در اختیار دارد.
شهرت جهانی استاد ترابی در رشته سکه شناسی را نامه هایی که از دانشمندان و موزه های معتبر جهان نظیر دکتر جرج مایلز ریاست موزه نیویورک، والتر هینتس، برت فراگنر، اینگرکریر، هاری فلدمن و گوتفرید هرمان از سکه شناسان معروف جهان به وی نوشته و درخواست کمک برای خواندن و مشخص نمودن زمان برخی سکه های ایرانی و اسلامی را نموده و یا از وی کتاب و تحقیقاتش را خواسته اند، تأیید می کند. وی در زمان فعالیتش بیش از سه هزار و پانصد سکه باستانی را جمع آوری نمود. در سالهای بازنشستگی اش به دلیل مشکلات مالی و هزینه دانشگاه فرزندش ، مجبور به فروش آنها شد که در نهایت نزدیک به سیصد سکه برایش باقی ماند. به هنر علاقه خاصی داشت و در زمینه خوشنویسی و نقاشی آبرنگ فعالیت می کرد. وی که از دوستداران شهریار به حساب می آمد در زمینه عکاسی نیز بصورت حرفه ای فعالیت داشت. عکسهای با ارزشی از مناطق مختلف ایران به ویژه تبریز قدیم گرفته بود که بخشی از آنها را به موسسه دایره المعارف بزرگ اسلامی و سازمان اسناد ملی ایران تقدیم کرده بود. وی که نامش در سالنامه جاودانه های ایران نیز به ثبت رسیده در بیست و دوم مهر ماه سال 1388 به علت کهولت سن از دنیا رفت و در قطعه هنرمندان آرامگاه وادی رحمت شهر تبریز به خاک سپرده شد. زندگی نامه استاد ترابی طباطبایی در کتاب «راهنمای محققین تاریخ و فرهنگ آسیای مرکزی» به چاپ رسیده است. این کتاب توسط انتشارات دانشگاه هاروارد و به زبان انگلیسی منتشر شده است.
او در زمینه های مختلف علمی و فرهنگی از استادان بزرگی همانند عباس اقبال آشتیانی، وحیدالملک شیبانی، نصرالله فلسفی، علی اکبر بینا، مجیر شیبانی، پرویز ناتل خانلری، احمد مستوفی، محمد معین، مسعود خان کیهان و محمدباقر هوشیار بهره برد.
وی در طول شصت سال فعالیت و خدمتش هزاران سند و عکس تاریخی را جمع آوری نمود که به سازمانها و موسسه های مختلفی اهدایشان کرد.
تعداد 2000 سند تاریخی به سازمان اسناد ملی ایران (تلگرافهایی که بین علمای شیراز، تبریز و تهران مبادله شده، دست خط میرزای شیرازی در تاکید بر حرام بودن تنباکو، نامههای حاجی میرزا حسن مجتهد تبریزی، فرمان شیخ الاسلامی در زمان کریم خان زند و فرمان شاه طهماسب دوم به ایلات و عشایر برای جنگ با روسها از آن جمله می باشند)
تعداد 8000 قطعه عکس تاریخی به سازمان اسناد ملی ایران
تعداد 6000 قطعه عکس و فیلم مربوط به سکه های ایران را به موسسه دایره المعارف بزرگ اسلامی
تعداد 4000 قطعه فیلم مربوط به آثار باستانی آذربایجان شرقی به موسسه دایره المعارف بزرگ اسلامی
کتاب ها و اثار
سکه های اسلامی دوره ایلخانی و گورکانی (1347)
نقشها و نگاشته های مسجد کبود تبریز (1349)
سکه های شاهان اسلامی ایران (1350)
رسم الخط ایغوری و سیری در سکه شناسی (1351)
سکه های آق قویونلو و مبنای وحدت حکومت صفویه در ایران (1351)
آثار باستانی آذربایجان (1355)
سکه های ماشینی ایران و مقدمه ای بر سکه شناسی (1371)
نسب نامه شاخه ای از طباطبایی های تبریز (1376)
کلیبر (سرزمین دژهای تسخیر ناپذیر) (1381)
مسجد صفوی خسروشهر (به انضمام دستنوشته های حسنعلی خان امیرنظام گروسی) (1382)
آثار باستانی شهرستان سراب (1382)
سفینه نامه (دفتر اول) (1383)
تاریخ تبریز به روایت سکه و ضمائم (1384)
آثار باستانی اهر ارسباران (1384)
آثاری باستانی از مناطق مختلف آذربایجان (1384)
سفینه نامه (دفتر دوم) (1386)
آثار باستانی استان اردبیل (1387)
مقالات
بوشهر به روایت تاریخ، سکه، تمبر
چند سند تاریخی از صفویه تا قاجاریه
وقف نامه طالبیه تبریز
فرامین بقعه شیخ صفی
مغازه های مجیدالدوله یا مجیدیه
تاریخ سردرود به هزار سال قبل از میلاد می رسد
سکه های تامارای گرجی
سکه هایی متنوع از اباقا آن
اولین سکه ها
خوانندگان و ما
چند سکه معرفی نشده
از زوایای تاریخ
تاج و تاجداری
کلیسای سن استپانوس ،بررسی های تاریخی، فروردین و اردیبهشت 1353، شماره 50. مقاله مشترکی با همکاری «عبدالعلی کارنگ».
سکه های قره قویونلو و آل جلایر
حیدربابا از نظرگاهی دیگر
سیاه قلم کاری گمنام از خمسه نظامی
سیاه قلم کاران شاهنامه امیربهادری
سکه های ضرب تبریز (شهرستان رشیدی، بوسعید، قیصریه، تبریز)
سیری در عکاسی تبریز
وقف نامه سیدمحمد کچه
تحقیق و گردآوری:گروه کارشناسی ایران سکه
خرداد 1401
پرسش کاربران