محمد علی فروغی

شاید کمتر کسی باشد که نام فروغی و نقش کلیدی او در جابه جایی قدرت از پهلوی اول به پهلوی دوم را نشنیده باشد.فروغی در سال 1251 در خانواده ای فرهیخته و از اشراف قاجار به دنیا آمد.پدرش محمدحسین خان ملقب به ذکاء الملک بود که این لقب بعد از پدر به پسر به ارث رسید.پدر رئیس دارالترجمه چاپخانه دولتی ناصرالدین شاه بود که شاید امروز معادل وزرای علوم،آموزش و پرورش و ریاست دانشگاه تهران باشد.

پدر علاوه بر فعالیت های اجتماعی و سیاسی شعر هم می سرود که تخلصش نیز فروغی بود که بعد ها همین نام تبدیل به اسم فامیلی آن ها شد.

محمد علی فروغی با ترور ناصرالدین شاه عضو جامعه آدمیت شد.این گروه که فعالیت های سیاسی داشتند و خواستار تحقق آزادی هایی در جامعه بودند را به تشکلات فراماسونری و فروغی را نیز به فراماسون بودن متهم می کنند.

فروغی در طول حیات سیاسی خود پست هام مهم و متعدد زیادی اعم از مربی مخصوص احمد شاه، وزیر امور خارجه، وزیر اقتصاد، نماینده ایران در صلح پاریس و حل مناقشات مرزی ایران و ترکیه،نخست وزیر، نماینده مجلس و... داشت. و در اکثریت قریب به اتفاق این سمت ها هم شخصیت موفقی بود و به همین خاطر مورد حمایت و توجه ملوکانه قرار داشت.

فروغی در سال 1312 با حکم رضاشاه نخست وزیر ایران شد و ماجرای مشهور کشف حجاب نقطه پایان حیات سیاسی او در عصر پهلوی اول بود.در جریان کشف حجاب در سال 1314 با دستور رضاشاه کشف حجاب به عنوان یک حکم حکومتی صادر می شود .سردار اسدی که داماد و والی خراسان بود به مرکز گزارش می دهد که این کار در مشهد قابل اجرا نیست.ولی چه کسی می توانست از دستور پادشاه مقتدر ایران سرپیچی کند.بنابراین حکم اجرا می شود و سردار اسدی چند روزی قهر کرده و به خارج شهر به بهانه استراحت می رود. در این چند روز واقعه مسجد گوهرشاد اتفاق می افتد،به دلیل عدم برخورد به موقع با معترضن تعداد آن ها به چندین هزار نفر می رسد. نیروهای شهربانی اقدام کرده و خواهان متفرق شدن آن ها می شوند. ولی مردم با چوب و چماق آن ها را به عقب می رانند.ماجرا طولانی شده و رژیم مجبور می شود از ارتش کمک گرفته و نیروهایی از خارج مشهد به محل حادثه اعزام کند.سرانجام مردم با اعمال خشونت و سرکوب شدید متفرق می شوند. رضاشاه در این واقعه سردار اسدی را به دلیل عدم مداخله و پیشگیری سریع مقصر می داند. و دستور دستگیری و محاکمه او را می دهد. علی رغم وساطت فروغی، دامادش سردار اسدی محاکمه شده و اعدام می شود. بعد از این واقعه نیز عملا فروغی از صحنه سیاسی دور شده و تا شهریور 1320 خانه نشین می شود.

اولین کسی که رضاشاه بعد از بحران اشغال ایران توسط متفقین به سراغش رفت، فروغی بود. در آن شرایط حساس و بحرانی که نیروهای قدرتمند انگلیسی و روسی به سرعت در خاک ایران پیشروی می کردند و هواپیما های نظامی بنادر و برخی از شهر های ایران را بمباران می کردند وجود شخصی با نفوذ و سیاس که بتواند مسئله را حل و فصل کند بسیار حیاتی بود. علی رغم مذاکرات طولانی و عدم رضایت انگلیسی ها به تداوم سلطنت پهلوی، فروغی توانست با کیاست و سیاست تمام محمدرضا پهلوی را سریعا جانشین پدر کرده و از حجم هرج و مرج های حاکم بر کشور بکاهد و در آن آشوب حاصل از سقوط رضاشاه و برآمدن اندیشه های تجزیه طلبی و قوم های جدایی خواه، بدون درگیری و خونریزی مسئله را خاتمه داده و بار دیگر کاردانی خود را اثبات کند.

فروغی بعد از شهریور 1320 سمت هایی نظیر وزیر دربار و سفیر ایران در آمریکا را عهده دار شد.ولی دیری نپایید که در آذر 1321 بر اثر سکته قلبی درگذشت.

تحقیق و گردآوری:گروه کارشناسی ایران سکه

خرداد 1401