سکه نمونه - بخش اول

در مجموعه داری ما برخی مسکوکاتی داریم که با نام نمونه یا speciman شناخته می شوند. ولی منظور از نمونه چیست و چرا این مسکوکات اینقدر کمیاب و گران قیمت هستند؟

بنابه روال رایج در دنیا، تمام سکه هایی که در دوره ای خاص توسط حکومت ها ضرب می شوند، قبل از ضرب انبوه به تعداد بسیار محدود از آن سکه ها ضرب شده و برای ارزیابی و مشاهده به مقامات حکومتی نظیر وزیر اقتصاد، حاکم، رئیس بانک مرکزی و... ارسال می شوند. اگر شکل و شمایل و وزن و به طور کلی سیمای آن سکه مورد تایید بود دستور ضرب انبوه آن به ضرابخانه ها ابلاغ می شود ولی اگر مورد تایید قرار نگرفت، برای تجدید نظر، بانک مرکزی اقدامات لازم را انجام می دهد و طراحی های دیگری زیر نظر کارشناسان ضرابخانه ارائه می گردد. این سکه ها چون با قالب های نو ضرب می گردند از کیفیت بی نظیری برخوردارند.بعضی از این سکه ها ممکن است با اعمال تغییرات جزئی مورد تایید مقامات قرار گرفته به ضرب انبوه برسند، در این صورت سکه نمونه و سکه ضرب انبوه شده تفاوت هایی دارد که باعث کمیابی آن سکه نمونه می شود و ارزش کلکسیونی آن را به شدت بالا می برد. در صورتی که سکه نمونه مورد تایید مقامات قرار نگیرد، در این حالت سکه نمونه با سکه جدیدی که طراحی و ضرب خواهد شد تفاوت های فاحشی خواهد داشت. این سکه های نمونه ای که مورد تایید قرار نگرفتند با گذر زمان و بنابه دلایلی برخی از آنها از ضرابخانه خارج شده و به دست افراد یا مجموعه داران می رسند. داشتن این سکه ها که مورد تایید واقع نشدند در آلبوم شخصی، آرزوی هر مجموعه داری است اکثر این سکه ها نایاب بوده و با کیفیت بانکی می باشند، چون وارد چرخه ی پولی نشدند.

البته برخی موارد استثنایی هم وجود دارد برای مثال سکه های دولت موقت که در ادامه اشاره خواهیم کرد به تولید انبوه نیز رسیدند ولی بنابه دلایلی تقریبا همه شان امحا شده و قبل از وارد شدن به بازار از چرخه پولی خارج شدند. از این سکه ها الان به تعداد بسیار کم و در حد نایاب وجود دارد.

سکه های دولت موقت (دولت بازرگان)

با وقوع انقلاب اسلامی، مسکوکات رایج کشور نیز باید تغییر کرده و نماد های سلطنتی حذف می شد، بنابراین نشان تاج و نام محمدرضاشاه پهلوی از روی سکه ها حذف و فقط نماد شیرو خورشید روی سکه ها باقی ماند و سکه هایی 1و 2 و 5 و10 و 20 ریال با این مشخصات ضرب شد. اعضای دولت موقت بر این باور بودند که نماد شیرو خورشید نماد ملی ایران است و ربطی به سلطنت ندارد چون از دیرباز این نشان بر روی پرچم ایران بود. نمایندگان مجلس اول نیز در انقلاب مشروطه (که هنوز نظام پهلوی تشکیل نشده بود) در تدوین قانون اساسی پرچم شیر و خورشید را به عنوان پرچم ملی ایران به رسمیت شناختد. ولی این تفکر به زودی در میان رجال انقلابی مورد مخالفت قرار گرفته و همان طور که در بالا نیز اشاره شد برخی از این سکه ها در حالی که به ضرب انبوه نیز رسیده بودند، قبل از وارد شدن به چرخه پولی امحا شده و از بین رفتند. امروزه از این سکه ها به تعداد بسیار کم و در حد نایاب وجود دارد که در مجموعه برخی از مجموعه داران حرفه ای دیده می شود.باید اشاره کرد که این سکه های موجود نمونه نمی باشند بلکه همان سکه هایی هستند که از تولید انبوه اکنون به جای مانده اند ولی به خاطر نایاب بودن بسیاری آن ها را سکه نمونه می پندارند.

سکه نمونه 50 ریال 1359 (بنی صدری)

طرح اولیه سکه های 50 ریال مسی مطابق تصویر در سال 1359 در دوره ریاست جمهوری ابوالحسن بنی صدر ضرب شد.که بر روی آن تاریخ نوشته نشده و لعاب بانکیش کمی پر رنگ تر از سکه های مسی معمولی بود ودور کنگره نوشته بانک مرکزی ایران به زبان لاتین بود.طرج پشت سکه را ما در فیلگران اسکناس های 100 ریال بارگاهی مشاهده می کنیم.این طرح،آرم دولت موقت بود.که به جای شیر و خورشید مورد استفاده واقع می شد.به این سکه،سکه بنی صدری نیز می گویند.این سکه مورد تایید مسولین قرار نگرفت و به ضرب انبوه نرسید.به همین خاطر از این سکه فقط به صورت نمونه و تعداد بسیار کم در میان مجموعه داران دیده می شود.

سکه 20 ریال 1366 (فاجعه خونین مکه)

در 19 مرداد ماه 1366 در مراسم اعلام برائت از مشرکین واقعه ای اتفاق افتاد که منجر به کشته شدن 275 تن از حجاج ایرانی و 85 پلیس عربستانی گردید.این واقعه باعث ایجاد تنش عمیق در روابط دیپلماتیک بین ایران و عربستان شد. در داخل ایران، واقعه به فاجعه خونین مکه شهرت یافت و به این مناسبت این سکه ضرب گردید که در روی آن نوشته فاجعه خونین مکه و مبلغ 20 ریال و در پشت آن عبارت «ایها المسلمون اتحدوا اتحدوا» نوشته شده است. این سکه بعد از ضرب برای مشاهده و اعلام اجازه برای ضرب انبوه به تعدادی از مقامات و مسئولین وقت ارسال گردید ولی بنابه دلایلی مورد تایید قرار نگرفته و به ضرب انبوه نرسید

*مشخصات سکه

روی سکه: 20 ریال- جمهوری اسلامی ایران – گل لاله- 1366- به مناسبت فاجعه خونین مکه

پشت سکه: طراحی کعبه با محاصره 4 شمشیر و یک لکه خون- تاریخ – یا ایهالمسلمون اتحدوا اتحدوا- OH MOSLEMS, UNITE!UNITE!

قطر: 31 میلیمتر

جنس: نیکل

وزن: 9 گرم

وضعیت کنگره: دندانه دار

سکه 5 ریال لانه زنبوری

ضرب سکه های 5 ریال در سال 1367 متوقف گردید. در سال 1370 نمونه ای از سکه 5 ریال طراحی و ضرب شد. بنابه دلایلی این سکه نیز به تولید انبوه نرسیده و از چرخه خارج گردید. سال بعد در سال 1371 سکه های 5 ریال برنز طراحی و به ضرب انبوه رسید. پشت این سکه برخلاف تمام سکه های ضرب شده در دوره جمهوری اسلامی و پهلوی بدون نوشته و فقط طرح دار می باشد. به دلیل شباهت طرح پشت سکه به لانه زنبور، این سکه به لانه زنبوری مشهور است. سکه لانه زنبوری علی رغم نمونه بودن و وارد نشدن به چرخه پولی به نسبت با دیگر سکه های نمونه در بازار بیشتر دیده می شود و از قیمت پایین تری برخوردار است. به همین دلیل در اکثر آلبوم مجموعه داران نیمه حرفه ای، این سکه وجود دارد.

* مشخصات سکه

روی سکه: 5 ریال- جمهوری اسلامی ایران - 1370

پشت سکه: طراحی شبیه به لانه زنبور

قطر: 19 میلیمتر

جنس: نیکل

وزن: 1.9 گرم

وضعیت کنگره: صاف

سکه 100 ریال نقره بارگاه امام رضا (ع)

سکه های 100 ریال یکی از سکه های متمایز در میان سایر سکه های دوره جمهوری اسلامی است که نقش و لعاب بانکی متفاوتی دارد.ضرب این سکه از سال 1371 شروع و در سال 1382 متوقف شد. در سال 1371 اولین طرح سکه های 100 ریال توسط طراحان و کارشناسان داده شده و این سکه برخلاف تمام سکه های سری قبل جمهوری اسلامی از آلیاژ نقره ضرب شد. روی سکه طرح سکه های دو و نیم بهار آزادی با تاریخ 1371 حک شده بود. این سکه مورد تایید مسئولین و مقامات بنابه دلایلی قرار نگرفت.بنابه گفتمان غیر رسمی هدف دیگر از ضرب این سکه تست قالب پشت سکه (بارگاه امام رضا) بود و چون قالب روی سکه که مبلغ بر روی آن درج می شود فعلا ساخته نشده بود از قالب سکه های دو و نیم بهار آزادی برای روی سکه استفاده شد.