سکه نمونه - بخش دوم
در مجموعه داری ما برخی مسکوکاتی داریم که با نام نمونه یا speciman شناخته می شوند. ولی منظور از نمونه چیست و چرا این مسکوکات اینقدر کمیاب و گران قیمت هستند؟
بنابه روال رایج در دنیا، تمام سکه هایی که در دوره ای خاص توسط حکومت ها ضرب می شوند، قبل از ضرب انبوه به تعداد بسیار محدود از آن سکه ها ضرب شده و برای ارزیابی و مشاهده به مقامات حکومتی نظیر وزیر اقتصاد، حاکم، رئیس بانک مرکزی و... ارسال می شوند. اگر شکل و شمایل و وزن و به طور کلی سیمای آن سکه مورد تایید بود دستور ضرب انبوه آن به ضرابخانه ها ابلاغ می شود ولی اگر مورد تایید قرار نگرفت، برای تجدید نظر، بانک مرکزی اقدامات لازم را انجام می دهد و طراحی های دیگری زیر نظر کارشناسان ضرابخانه ارائه می گردد. این سکه ها چون با قالب های نو ضرب می گردند از کیفیت بی نظیری برخوردارند.بعضی از این سکه ها ممکن است با اعمال تغییرات جزئی مورد تایید مقامات قرار گرفته و به ضرب انبوه برسند، در این صورت سکه نمونه و سکه ضرب انبوه شده تفاوت هایی دارد که باعث کمیابی آن سکه نمونه می شود و ارزش کلکسیونی آن را به شدت بالا می برد.معمولا سکه ها در مرحله اول مورد تایید مقامات قرار می گیرد ولی در صورتی که سکه نمونه مورد تایید قرار نگرفت، سکه نمونه با سکه جدیدی که طراحی و ضرب خواهد شد تفاوت های فاحشی خواهد داشت. برخی از این سکه های نمونه ای که مورد تایید قرار نگرفتند با گذر زمان و بنابه دلایلی از ضرابخانه خارج شده و به دست افراد یا مجموعه داران می رسند. داشتن این سکه نمونه مورد تایید واقع نشده در آلبوم شخصی آرزوی هر مجموعه داری است اکثر این سکه ها نایاب بوده و با کیفیت بانکی می باشند، چون وارد چرخه ی پولی نشدند.
اولین سکه های ماشینی ایران
همانطور که می دانیم اولین سکه های ماشینی ایران در دوره ناصرالدین شاه ضرب شد. و وی تنها پادشاهی است که هم سکه چکشی و هم سکه ماشینی در حیات سیاسی خود دارد. اولین سکه های ماشینی ایران به مبالغ 25 دینار و 50 دینار (سایز بزرگ) و 1000 دینار (نیکل و مسی) و 2000 دینار نمونه توسط شخصی به نام مسیو داوس در فرانسه به تعداد محدود در سال 1281«ه.قمری» معادل 1243 «ه.شمسی» ضرب شدند. مدتی بعد سکه های نمونه ضرب شده و دستگاه و قالب های ضرب وارد ایران شد. در تهران شخصی به نام فرانز پشان اتریشی اقدام به ضرب سکه با همان قالب ها کرد. چون هر دو سکه ضرب شده (در فرانسه و ایران) با یک قالب بودند، بنابراین تشخیص مکان ضرب از روی سکه غیر ممکن است. این سکه های ضرب شده توسط مقامات مورد تایید قرار نگرفتند و فرانز پشان با کوچک تر کردن ابعاد قالب سکه های 25 دینار و 50 دینار و حک کردن مخفف اسم خود FP بر پشت سکه ها، ضرب اولین سکه های جدید ماشینی و تولید انبوه آن از سال 1293«ه.ق» معادل 1254 «ه.ش» را شروع کرد.
سکه 200 دینار سفر فرنگ
در سال 1290 «ه.ق» ناصرالدین شاه اولین سفر خود به فرنگ را انجام داد. برخلاف گفتمان رایج که مبنی بر خوش گذرانی بود. این سفر توسط میرزا حسین خان سپهسالار نخست وزیر اصلاح طلب وقت برای آشنایی بیشتر شاه با فرنگ و سبک زندگی نوین آن ها ترتیب داده شده بود. ناصرالدین شاه در این سفر به انگلستان رفته و از ضرابخانه برمینگهام نیز دیدن می کند. بنابه روایتی سکه دویست دینار به میمنت ورود پادشاه به انگلستان و به روایتی دیگر برای جلب نظر پادشاه برای ثبت سفارش و بستن قراردادی در این زمینه و گرفتن حق امتیاز ضرب سکه ایران در انگلستان بود.
اولین سکه های تصویری ایران
همانطور که می دانیم اولین سکه های تصویری در زمان مظفرالدین شاه و با تمثال وی ضرب شد. اول ترین سکه نیز، سکه ربعی با تصویر مظفرالدین شاه است که بیشتر حالت تصویر سکه های چکشی را دارد.در سال 1319 «ه.ق» اولین سکه های 500 دینار و 1000 دینار و 2000 دینار و 5000 دینار تصویری مظفر الدین شاه به صورت نمونه به دستور خود وی در ضرابخانه بروکسل ضرب و به تهران ارسال شد، این سکه ها به قدری زیبا و خاص و بی نظیر در تاریخ ضرب سکه های ایران بودند که هر بیننده ای را در آن دوره مجذوب خود می کرد، بنابراین نمونه های این سکه ها مورد تایید قرار گرفته و در سال 1322 «ه.ق» به تولید انبوه رسید.
سکه دو هزار دینار تصویری رضاشاه
با انقراض حکومت قاجاریه و به قدرت رسیدن رضاخان اسکناس های قاجاری تا سال 1311«ه.ش» در جامعه استعمال می شد. ولی از همان اوایل اقدامات لازم برای جمع آوری سکه های احمد شاه قاجار انجام شد. ضرابخانه نیز سکه هایی با عنوان «رضاشاه پهلوی شاهنشاه ایران» و «رایج مملکت ایران» ضرب کرد. در سال 1305 اولین تقاضا برای ضرب سکه تصویری رضا شاه به ضرابخانه بروکسل (بلژیک) داده شد. سکه نمونه 2000 دینار و 5000 دینار با تمثال رضاخان ضرب و به ایران ارسال شد. (سکه های 500 و 1000 دینار این نمونه تصویری تا به امروز دیده نشده است). ولی بنابه دلایلی که تا امروز در پرده ای از ابهام است این سکه مورد تایید قرار نگرفت. و نمونه های جدید با تمثال رضا شاه از سال 1306 «ه.ش» طراحی و در ضرابخانه های «هیتون انگلستان» و «تهران» و «لنینگراد روسیه» ضرب و به تولید انبوه رسیدند که امروزه در آلبوم اکثر مجموعه داران دیده می شوند. لازم به ذکر است که از این سکه فقط دو مورد دیده شده است و جزو مسکوکات نایاب تاریخ سکه های ماشینی ایران می باشد.
اولین سکه های عددی (ریال) رضاشاه
اولین طرح سکه های عددی ایران به طوری که یک روی سکه مبلغ و نام پادشاه و در پشت سکه نقش شیر و خورشید و نوشته مبلغ به حروف بود در سال 1310 در دوره رضا شاه ضرب شد. این طرح از سکه ها ادامه داشته و در دوره محمدرضا شاه نیز با اعمال تغییراتی در طراحی و جنس و ضخامت پولک ضرب شدند. در اولین نمونه های ضرب شده در سکه های نیم ریال و 1 ریال و 2 ریال و 5 ریال رضاشاه، تاریخ سکه در داخل پاپیون میان برگ بلوط و برگ زیتون روی سکه و به مقیاس کوچکی قرار داشت که این مورد تایید نشده و با اعمال تغییرات جزئی، تاریخ جداگانه و در پایین ترین قسمت روی سکه و با ابعاد بزرگتر، ضرب و به تولید انبوه رسیدند.
سکه 5000 دینار خطی محمد علی شاه
سکه های محمد علی شاه از سال 1325 تا 1327 ضرب شدند. سکه پنج هزار دینار خطی محمد علی شاه به عنوان نمونه و در سال 1326 ضرب شد ولی بنا به دلایلی مورد تایید قرار نگرفته و در سال 1327 نمونه تصویری این سکه ضرب و به تولید انبوه رسید.
سکه های نمونه مربوط به دوره جمهوری اسلامی را در قسمت سکه نمونه - بخش اول می توانید مشاهده و مطالعه کنید.
تحقیق و گردآوری:محمدرضا اجلالی
اسفند 1401
پرسش کاربران