محمد مصدق
محمد مصدق یا مصدق السلطنه یکی از شخصیت های تاثیرگذار تاریخ ایران از زمان قاجار تا پهلوی دوم بود.که اوج این کشمکش های سیاسی در دهه 30 میان محمدرضاپهلوی و مصدق اتفاق افتاد.دکتر مصدق در کارنامه خود چند دوره نمایندگی مجلس شورای ملی،وزیر خارجه،وزیر مالیه،نخست وزیر،والی آذربایجان،بنیانگذار جبهه ملی و ... را دارد. در ضمن ایشان نخستین ایرانی دارای مدرک دکتری حقوق می باشد.
شخصیت دکتر مصدق بسیار آزادی خواه و ضد استبدادی بود.دکتر مصدق با تمام وجودش به انقلاب مشروطه و جامعه آزاد و محدود شدن امر پادشاهی فقط به یک نماد وحدت ملی بدون قدرت سیاسی اعتقاد داشت.او در دوران قاجاریه دوران نوجوانی و جوانی خود را سپری کرد و در اوج انقلاب مشروطه در خارج کشور مشغول تحصیل بود.بعد از پیروزی انقلاب مشروطه او به ایران بازگشت و چند دوره به عنوان نماینده اصفهان و تهران به مجلس راه یافت.
زندگی مصدق پر است از فراز و نشیب های متعدد و بحران های سیاسی حاکم بر کشور. در تمامی این موارد مصدق جزو معدود کسانی بود که غالبا منافع ملی را بر منافع شخصی ترجیح می داد. یکی از مشهور ترین این اتفاقات رای گیری بر سر انقراض قجاریه و استقرار حکومت پهلوی است.به طوری که از 85 نماینده حاضر در مجلس هشتاد نفر بر این طرح دو فوریتی رای مثبت داده و فقط پنج نفر رای منفی می دهند که یکی از آن ها دکتر محمد مصدق بود.در مجلسی که رضاخان عین عقاب آن را رصد می کرد و کمتر کسی جرئت ابراز مخالفت داشت مصدق این کار را انجام داد و نطقی نیز ایراد کرد. او برای انجام این کار دلایل خاص خودش را داشت که یکی از آن ها از دست دادن شخصیت کارآمدی مثل رضاخان از جرقه مسئولین کشور بود. چون بنابه قانون مشروطه پادشاه حق دخالت در سیاست و انجام کار های سیاسی و سازندگی ندارد.این نظر مصدق تا چه اندازه درست یا اشتباه است قابل بحث است ولی بیان این مطالب در آن مجلس سراسر رای مثبت به سلطنت پهلوی شهامت و جرئتی را می طلبید که مصدق به درستی آن را داشت.
در دوران رضاشاه مصدق عملا خانه نشین شد و هیچ پست و سمت سیاسی را قبول نکرد. و مدتی را نیز در زندان سپری کرد. در شهریور 1320 که با اشغال نظامی ایران نیروهای شوروی و انگلیس به صورت برق آسا در خاک ایران پیشروی کردند دیگر عملا چاره ای به جز قبول استعفا برای رضا شاه نماند.با این استعفا و سقوط حکومت رضا شاه،فضای باز سیاسی در ایران حاکم شد. و تمام کسانی که در زندان های سیاسی رضا شاه به سر می بردند و یا عملا به دست او خانه نشین بودند، آزاد شدند. و بسیاری از این رجال نیز دوباره به صحنه سیاست بازگشتند.مصدق بر خلاف دیگر کسان تصمیم گرفت به صحنه سیاست بازنگشته و همچنان به دور از دغدغه های سیاسی زندگی خود را سپری کند.که این آرامش فقط دو سال طول کشید و در سال 1322 با رای قاطع وارد مجلس چهاردهم شد.
تشکیل جبهه ملی
جبهه ملی یکی از قوی ترین حزب های سیاسی ایران از سال تشکیل تا کودتای 28 مرداد و حتی چند سال بعد آن بود. داستان تشکیل این حزب بر می گردد به سال 1328 که برخلاف قانون اساسی، رئیس ستاد مشترک ارتش سپهبد رزم آرا در انتخابات مجلس شانزدهم دخالت کرد. به دنبال این اقدام عده از رجال سیاسی برای اعتراض در دربار تحصن کردند و خواستار ممانعت از این کار توسط شاه شدند. این رجال سیاسی سنگ بنای جبهه ملی را تشکیل دادند که زعامت مصدق را پذیرفته و به دنبال یک سری تحولات سیاسی اجتماعی بودند.
مسئله نفت
در تاریخ ایران نام مصدق با نفت عجین شده است.اگر ما بخواهیم این مسئله را بفهمیم باید اول از همه به سراغ نفت برویم. در مورد نفت مطلبی که صراحتا می توان گفت این است که ما ایرانیان از زمانی که متوجه شدیم چه سرمایه (پول) عظیمی در نفت خوابیده و این سرمایه بدون هرگونه هزینه ای خود جوش در زیر زمین و داخل چاه ها است، ما با تمام وجود به دنبال آن رفتیم.
مسئله ملی شدن نفت از اوایل دهه 20 به یک مطالبه ملی تبدیل شده بود، به طوری که هر نخست وزیری که روی کار می آمد و بعد از مدتی کنار می رفت سوال اساسی از او این بود که : ((در مورد نفت چه کردی؟)).
مجلس شورای ملی با وجود اختلافات و بحث های سیاسی فراوان بالاخره در 29 اسفند 1329 نفت ایران را ملی اعلام کرد. و دیگر تشکیلات نفتی به کل و به جزء متعلق به ایران شد. این امر از همان روز اول مورد اعتراض انگلیس شد که تشکیلات عظیم نفتی در خوزستان داشت و سرمایه و بودجه زیادی را برای ساخت و کار آن تجهیزات صرف کرده بود. با اختلاف دو ماهه، دکتر مصدق در اردیبهشت 1330 به عنوان نخست وزیر انتخاب شد و توانست از مجلس رای اعتماد بگیرد. شرح جنگ و بحث نفت میان ایران و انگلیس و دادگاه هایی که در نیویورک تشکیل می شد خارج از حوصله این مقاله است. ولی باید اشاره کنیم که رای کلی دادگاه بر روی پنجاه پنجاه بود و اساسا در این مسئله حق را هم به ایران و هم به انگلستان می داد.
با تشدید اختلاف نفت ایران و انگلیس و به بن بست رسیدن مذاکرات، از بخت بد مصدق در آمریکا و انگلستان انتخابات شد و ترومن حزب دموکرات (( یک شخصیتی آرام و متین)) جای خود را به ژنرال آیزنهاور داد و حزب جمهوی خواه در انتخابات پیروز شد. در انگلستان نیز حزب کارگر توانست با صندوق رای قدرت را به دست گیرد و شخصیتی مثل چرچیل که جنگ جهانی را پشت سر گذارده بود دو باره به نخست وزیری انتخاب شد که معتقد بود هرچه سریع تر باید تکلیف مصدق روشن شود. هر روز که پیش می رفت محبوبیت مصدق در میان توده مردم کاسته می شد و تا این که آن کودتای معروف 28 مرداد رخ داد و مصدق از نخست وزیری عزل شد. در مورد کودتای 28 مرداد و داستان مفصل نفت ایران مقاله ای جدا نگاشته شده است که شما می توانید در قسمت مجله و تاریخ آن را مطالعه بفرمایید.
با سقوط دولت دکتر مصدق و روی کار آمدن نظامی ها در مملکت دوباره وضعیت اختناق حاکم شد و بسیاری از اعضای جبهه ملی دستگیر و عده ای اعدام شدند و خود مصدق نیز در دادگاهی نظامی محاکمه شده و به سه سال زندان محکوم شد. ولی عملا بعد از سپری کردن آن سه سال نیز تحت نظارت شدید نیروهای امنیتی قرار داشت و باقی عمر خود را در روستای احمد آباد در تبعید به سر برد. تا اینکه دکتر محمد مصدق در سال 1345 با بیماری سرطان و بعد از عمری مجاهدت سیاسی دیده از جهان فرو بست.
بسیاری از مردم ایران و بعضی از کشور های دیگر از او به عنوان یک شخصیت مستقل و قدرتمند که توانست در مقابل استعمار انگلستان بایستد یاد می کنند. در کشور مصر به دستور جمال عبدالناصر یک خیابان به اسم محمد مصدق نام گذاری شد که هنوز هم به همان اسم است.
.امروزه سکه های مصدقی به عنوان یادگار دکتر مصدق در میان کلکسیونر ها مرسوم است که از سال 1331 تا 1336 ضرب شده اند.و برخلاف دیگر سکه ها نقش تاج شاه از روی سکه حذف شده و فقط اسم شاه حک شده است.از نایاب ترین این سکه ها میتوان به 2 ریال 1332 شیر کوچک یا 2 بزرگ یا 5 ریال 1334 اشاره کرد که کیفیت بانکی این سکه ها طرفداران زیادی در میان کلکسیونر ها دارد.
تحقیق و گردآوری:گروه کارشناسی ایران سکه
خرداد 1401
پرسش کاربران